Niemowlę a telewizor: wpływ oglądania bajek na rozwój dziecka

Telewizory, a obecnie także smartfony czy tablety, to urządzenia, bez których wielu dorosłych nie wyobraża sobie życia. Wieczorami oglądamy seriale, siedząc na kanapie, w trakcie dnia przeglądamy media społecznościowe na telefonach, a po tablet czy laptop sięgamy wtedy, gdy jesteśmy w podróży.

O ile jednak oglądanie telewizji – programów wybieranych świadomie dla rozrywki czy też w celach edukacyjnych – przez dorosłych, jest czymś uznawanym za nieszkodliwe (bądź szkodliwe w niewielkim stopniu), na małe dzieci może mieć zgubny wpływ. Dlaczego oglądanie bajek nie stymuluje rozwoju, a wręcz może go zaburzać? Jak mózg dziecka reaguje na bierne wpatrywanie się w ekran? Czy istnieje coś takiego, jak mądre oglądanie telewizji? Te i wiele innych pytań zadaje sobie wielu rodziców. Postaramy się na nie odpowiedzieć.

Oglądanie telewizji przez dzieci – badania

Dostęp do Internetu jest dla rodziców oraz przyszłych rodziców przekleństwem i błogosławieństwem jednocześnie. Ilość niesprawdzonych teorii na ten temat jest zatrważająca. A to z pewnością utrudnia podejmowanie wielu istotnych decyzji dotyczących wychowywania dziecka. Na szczęście w sieci można znaleźć badania i sprawdzone informacji na temat wpływu telewizji na rozwój maluchów. Pozwalają one na to, by każdy z opiekunów wyrobił sobie własne zdanie. Warto przytoczyć ich wyniki:

• „Zmniejszenie zasobu słów”

W badaniu przekrojowym Linebarger i Walker wzięło udział 1000 dzieci w wieku poniżej drugiego roku życia. Nie wykazało ono korzyści z oglądania filmów DVD, mających pozytywnie wpływać na rozwój mówienia u dziecka. Wręcz przeciwnie – umiejętności językowe dzieci od siódmego do szesnastego miesiąca, które oglądały tego typu programy, zostały ocenione słabiej od tych, które uczyły się mowy w tradycyjny sposób, razem z rodzicami. Co ciekawe, badanie pokazało również, że każda godzina oglądania programów na DVD oznaczała dla dziecka pomniejszenie słownika o średnio sześć do ośmiu słów, względem innych dzieci.

• „Problemy ze skupieniem uwagi”

Z badań obserwacyjnych, przeprowadzonych na 1300 dzieciach w 2004 roku, wynika, iż istnieje związek pomiędzy oglądaniem telewizji przed trzecim rokiem życia, a problemami z uwagą w wieku siedmiu lat. Badania polegały na ocenie przez rodziców, jak często dzieci w przedziale wiekowym 1-2 lata oraz 3-4 lata oglądały telewizję. Następnie, gdy pociechy osiągnęły siódmy rok życia, rodzice wypełniali kwestionariusz z pytaniami o impulsywność dziecka oraz problemy z uwagą. Wyniki pokazały, że każda godzina przed ekranem zwiększała ryzyko wystąpienia u nich problemów z uwagą aż o 90%.

• „Niższa sprawność intelektualna”

Chociaż istnieje niewiele badań skupionych wyłącznie na wpływie telewizji na procesy uczenia się niemowląt, te, które są dostępne, jasno pokazują, iż telewizja nie ma pozytywnego wpływu na umiejętności poznawcze dzieci przed trzecim rokiem życia. Każda godzina spędzona przed telewizorem przez dziecko poniżej trzeciego roku życia, wiąże się z niższymi wynikami w testach wykazujących sprawność intelektualną. Niemowlęta, u których struktury poznawcze są jeszcze niedojrzałe, nie uczą się z bajek czy programów tak dobrze, jak starsze dzieci. Dla nich najlepszym źródłem poznawczym pozostają rodzice.

Te badania pokazują, że oglądanie bajek, wprowadzone na zbyt wczesnym etapie życia, może okazać się dla dziecka bardzo szkodliwe.

Zalecenia dotyczące oglądania telewizji przez niemowlęta

Rekomendacja Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), dotycząca mediów cyfrowych dla dzieci, jasno wskazuje, że dziecko poniżej drugiego roku życia nie powinno w ogóle mieć styczności z ekranem telewizora, komputera, telefonu czy tabletu. Co więcej – niekorzystnie wpływają na nie również takie urządzenia włączone w tle. Z kolei Instytut Matki i Dziecka nie zaleca, aby rodzice puszczali programy telewizyjne niemowlętom poniżej osiemnastego miesiąca życia. Jakie mogą być skutki oglądania telewizji przez tak małe dziecko?

Negatywne skutki oglądania telewizji

Rozwój dziecka jest procesem, który trwa już od pierwszych dni życia. Chociaż początkowo trudno jest go zaobserwować, z czasem staje się coraz bardziej widoczny dla rodziców. Nieartykułowane gardłowe dźwięki zmieniają się w gruchanie skierowane do osoby mówiącej. Maluch rozumie coraz więcej słów i gestów, a wszystko dzięki naśladownictwu. Werbalne naśladowanie inicjuje rodzic – mama lub tata – którzy nie tylko pokazują dziecku, jak się komunikować, ale również nagradzają je za to.

Element gratyfikacji jest całkowicie nieobecny podczas oglądania telewizji. Między innymi dlatego oglądanie telewizji nie jest w stanie stymulować procesu uczenia się u niemowlęcia. Kolejnym powodem jest także fakt, iż najmłodsze dzieci uczą się nie poprzez bierne spoglądanie, a zatem wykorzystywanie wyłącznie zmysłu wzroku, ale poprzez wszystkie dostępne zmysły. Jak zatem telewizja może zaburzyć rozwój dziecka?

Opóźnienia w procesie rozwoju mowy

Ten efekt wynika choćby badanie przekrojowej Linebarger i Walker, o którym wspominaliśmy wcześniej. Wpływ telewizji na rozwój słownictwa małego dziecka jest jednak problematyczny nie tylko podczas oglądania bajek, ale również wtedy, gdy telewizor gra w tle. W tym czasie liczba słów wypowiadanych do dziecka spada średnio z 940 do 770 – nawet jeśli programu nikt nie ogląda. Oczywiście ilość wypowiadanych do dziecka słów zmniejsza się, gdy maluch jest pochłonięty oglądaniem bajki. Pamiętaj, że niemowlę uczy się mówić poprzez naśladownictwo, a zatem wchodzenie w interakcję z ludźmi znajdującymi się w jego otoczeniu.

Problemy z koncentracją

Badania przeprowadzone na Iowa State University wskazują, że oglądanie telewizji przez ponad dwie godziny dziennie wpływa znacznie na problemy z koncentracją uwagi i podtrzymaniem jej przez dziecko. Należy przy tym pamiętać, że okres rozwoju struktur, które są odpowiedzialne za czujność i orientację, odbywa się od momentu jego narodzin. Dlatego nietrudno domyślić się, iż regularne oglądanie programów przez niemowlęta będzie negatywnie wpływać na te struktury.

Mniejsza kreatywność

Proces rozwoju dziecka polega nie tylko na ćwiczeniu mowy czy koncentracji, ale również na rozbudzaniu kreatywności. Mogą w tym pomóc zabawy, polegające na układaniu klocków czy udawaniu. Wpływ telewizji na kreatywność można rozpatrywać pod różnymi kątami. Początkowo dziecko mniej skupia się na zabawie, częściej zmienia zabawki i przerywa swoje działania, gdyż jest niejako wytrącane z rytmu przez silne bodźce z TV. Z drugiej strony, na dalszym etapie rozwoju, telewizja niewątpliwie redukuje kreatywność, wskazując dziecku wyłącznie jeden obraz świata – widoczny na ekranie. Nie zachęca do rozwijania wyobraźni, gdyż wszystko podaje maluchowi niejako na tacy.

Negatywny wpływ na sen dziecka

Duża ilość bodźców docierająca do malucha na początkowym etapie rozwoju, a także treści obecne w programach na późniejszym etapie życia, mogą zakłócać zdrowy sen dziecka. Warto wspomnieć, że telewizory emitują niebieskie światło, które hamuje wydzielanie melatoniny odpowiedzialnej za regulowanie cyklu snu i czuwania. To również wpływa na to jak maluch wypoczywa.

Zakłócenia w prawidłowym rozwoju dziecka

Wpływ telewizji jest szkodliwy nie tylko bezpośrednio, ale i pośrednio. Gdy dziecko usiądzie na kanapie, by oglądać telewizję, traci czas, podczas którego mogło nauczyć się o wiele więcej w trakcie zabawy lub nawet obserwowania co robią rodzice. Potwierdza to na przykład fakt, że dużo lepsze i bardziej rozwojowe dla mózgu jest czytanie książek niż patrzenie w ekran. Zarówno, jeśli chodzi o większe dzieci, jak i dorosłych.

Niejeden specjalista kieruje myśli zaniepokojonych rodziców także na wpływ telewizji na rozwój otyłości. Rzeczywiście, brak ruchu jest jedną z bezpośrednich przyczyn otyłości, a siedzenie przed ekranem – telewizorem czy monitorem – może skłaniać dziecko do rezygnacji ze spędzania czasu na świeżym powietrzu. Niewystarczająca ilość ruchu powoduje również wady postawy, które z wiekiem mogą się pogłębiać.

Czy są korzystne skutki oglądania telewizji przez niemowlęta?

Czy bajki edukacyjne są w stanie pozytywnie wpłynąć na rozwój niemowlęcia? Czy niemowlęta powinny oglądać telewizję? Według Światowej Organizacji Zdrowia, Amerykańskiej Akademii Pediatrii i wielu innych specjalistów, niemowlęta nie powinny w ogóle oglądać telewizji, niezależnie od tego, jaki przekaz znajduje się w danym programie. Do drugiego roku życia jest to niewskazane, natomiast po tym okresie możliwe jest wprowadzanie bajek po kilka-kilkanaście minut dziennie. Nie ma badań, które wskazywałyby, iż niemowlę w jakikolwiek sposób zyskuje podczas oglądania telewizji. Dziecko jest wtedy zbyt małe, by rozumieć przekaz. Może jedynie spoglądać na migające obrazy, co – jak wskazaliśmy wyżej – nie wpływa pozytywnie na jego rozwój.

Telewizja, a rozwój mowy u niemowląt

Poruszyliśmy już temat nauki mowy i negatywnego wpływu telewizji na rozwój dziecka pod tym kątem. Warto jednak bardziej go rozwinąć. Dla wielu rodziców ten problem bywa najbardziej niepokojący i być może i Tobie też spędza sen z powiek.

Musisz wiedzieć, że ludzki mózg pozostaje plastyczny przez całe życie. Jednak okres od narodzin do trzeciego roku życia jest dla niego najważniejszy pod kątem rozwoju i zdobywania nowych umiejętności. Stymulowanie mózgu w sposób pozytywny będzie zatem najbardziej efektywne właśnie u dziecka do trzech lat. Negatywna stymulacja będzie jednak miała również swoje skutki. Dlaczego wspominamy o tym w kontekście telewizji? Ponieważ ta oddziałuje wyraźnie na prawą półkulę mózgu, odpowiedzialną za przetwarzanie bodźców obrazowych i dźwiękowych. W czasie, gdy dziecko ogląda bajkę, lewa półkula, której specjalnością jest odbiór i tworzenie języka, jest blokowana. Jeśli sytuacja powtarza się każdego dnia, u dziecka, które dopiero rozwija mowę, rodzic może obserwować hamowanie rozwoju języka (mówienia i rozumienia mowy), ale również trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami. Co ważne, według badań doktora Daniela Andersona, dzieci poniżej drugiego roku życia nie są w stanie uczyć się słownictwa z telewizji. Zatem argumenty, jakoby niemowlęta mogły zwiększać zasób słów podczas biernego przysłuchiwania się telewizyjnym programom, można włożyć między bajki.

Wpływ bajek na spanie i koncentrację

Niektórzy rodzice, zwłaszcza dzieci powyżej trzeciego roku życia, świadomie korzystają z bajek włączanych wieczorem i służących do wyciszenia dziecka. Maluch, który w trakcie dnia pozostawał aktywny, przygotowuje się do pójścia spać. Niestety to pozorne wyciszenie może okazać się przyczyną problemów ze snem. Według badań przeprowadzonych przez Seattle Children’s Institute, oglądanie programów po godzinie 19:00 przez dzieci w wieku od trzech do pięciu lat, powoduje problemy z zasypianiem. Dodatkowo widoczne są u nich uczucie zmęczenia po obudzeniu, a zatem gorsza jakość snu. Może przyczyniać się to również do koszmarów. Dużo lepszym sposobem na uspokojenie dziecka, zwłaszcza niemowlęcia, jest włożenie do łóżeczka ulubionego szumiącego misia.

Warto również pamiętać, że oglądanie bajek w trakcie dnia, a nawet puszczanie ich w tle, powoduje problemy z koncentracją. Silne bodźce mogą zatem utrudnić skupienie się na wspólnym czytaniu przed snem czy spokojnej zabawie, takiej jak układanie klocków lub puzzli.

Oglądanie TV, a cechy autystyczne

Spowolnienie rozwoju mowy u dziecka, wycofanie się z kontaktów międzyludzkich, trudność w nawiązywaniu relacji, a nawet odczuwaniu empatii, dezorientacja, lęk i nadpobudliwość – to może brzmieć, jak autyzm. Nie muszą to jednak być objawy zespołu Aspergera czy innego schorzenia ze spektrum autyzmu, a skutki oglądania telewizji. Dzieci przebodźcowane, które spędzają dużo czasu z ekranem telewizora czy telefonu, mogą mieć problemy w kontrolowaniu emocji, mówieniu i rozumieniu mowy. Nic więc dziwnego, że przez niektórych rodziców te objawy mylone są z autyzmem. Z całą pewnością zatem, zanim opiekunowie udadzą się do specjalisty, powinni przyjrzeć się temu, jak ich dziecko spędza czas.

Obecnie nie ma żadnych badań, które jednoznacznie stwierdziłyby, że regularne oglądanie bajek przez dziecko może być przyczyną autyzmu, bądź zwiększać jego ryzyko.

Od kiedy dziecko może oglądać bajki?

Kiedy dziecko może oglądać telewizję, by nie wpływała negatywnie na jego rozwój? Możecie zacząć oglądanie już w drugim roku życia, jednak czas, który dziecko powinno spędzić przed telewizorem, nie powinien być dłuższy, niż dziesięć minut dziennie. To istotna informacja dla rodziców, którzy nierzadko wykorzystują bajki jako sposób nagrodzenia dziecka czy też zajęcia go w trakcie ubierania, czy spożywania posiłków. Z wiekiem czas bajki można wydłużać – trzyletnie dzieci mogą oglądać telewizję przez maksymalnie 20 minut dziennie, z kolei maluchy od piątego do siódmego roku życia powinny spędzać na takiej aktywności maksymalnie 40 minut.

Mądre oglądanie telewizji

Czy istnieje coś takiego, jak mądre oglądanie telewizji? Tak i każdy rodzic powinien się tego nauczyć. Na co zwracać uwagę?

• Konieczne wybieraj programy, które dopasowane są do wieku dziecka i etapu rozwoju. To rodzic bądź rodzic wspólnie z pociechą powinni dokonywać wyboru bajki. Pozostawianie takiej decyzji dziecku może skończyć się wyświetleniem nieodpowiednich treści.
• Nagradzanie dziecka bajką nie jest dobrym rozwiązaniem. Telewizja nie powinna być traktowana jako nagroda za dobre zachowanie, a jeden z wielu przyjemnych sposobów spędzania wolnego czasu.
• Zrezygnuj z włączania bajek w trakcie spożywania posiłków. To odwraca uwagę dziecka od wykonywanej czynności, sprawia również, że maluch je mechanicznie, nie odczuwając smaku i nie skupiając się na tym, co robi. Może to prowadzić do wystąpienia zaburzeń odżywiania.
• Bajka nie uspokoi dziecka i nie przygotuje go do spania. Dlatego lepiej nie włączaj telewizji przed pójściem malucha do łóżka. Nie pozostawiaj również włączonego telewizora podczas snu dziecka.
• Limit oglądania bajek jest konieczny i zależy od rodzica. Twoim zadaniem jest wyznaczenie granic, które dziecko musi nauczyć się respektować. Maluch nie wie, ile to dziesięć minut, pół godziny czy godzina, dlatego to właśnie Ty musisz pilnować czasu spędzonego przed telewizorem czy tabletem.

Bajki dla niemowląt – przykłady

Wiesz już dobrze, że niemowlęta nie powinny w ogóle oglądać telewizji. Dlatego nie ma czegoś takiego, jak dobre bajki dla niemowląt. Istnieją jednak odpowiednie programy dla starszych dzieci, które zawsze powinny być dostosowane do wieku pociechy. Jeśli zapoznajesz malucha z telewizją, możesz rozpocząć od tych bajek:

• “Uki”

Głównym bohaterem bajki jest tytułowy Uki, który, pod czujnym okiem Słońca i Chmurki, wykonuje proste zadania. Stworek nie porozumiewa się słowami, a śmiechem i innymi dźwiękami.

• “Dzielny lew Eryk”

Bajka, która stara się oswajać maluchy z nowymi sytuacjami. Pokazuje, czym jest strach i jak sobie z nim radzić.

• “Bing”

Króliczek Bing ma trzy lata, a jego życie może przypominać świat dzieci w tym wieku. Stoją przed nim przeróżne zadania, z którymi bohater radzi sobie razem z rodziną i przyjaciółmi. Bajka jest mocno nastawiona na nazywanie i tłumaczenie emocji, co dla dziecka trzyletniego z pewnością jest bardzo pozytywnym bodźcem.

• “Świat Elmo”

Bohater znany rodzicom z “Ulicy Sezamkowej” bawi się i poznaje świat razem z dziećmi. Stawiają oni czoła nowym zadaniom, które są bardzo łatwe do zrozumienia dla malucha.

Chociaż włączenie bajki może wydawać się kuszącym sposobem na uspokojenie dziecka czy zajęcie go przez chwilę, w dłuższej perspektywie jest szkodliwym narzędziem, zwłaszcza dla niemowlęcia. Zadaniem rodzica jest więc mądre zapoznawanie dziecka ze światem telewizji, by nie wpłynąć negatywnie na rozwój funkcji poznawczych malucha.

Źródła:

https://core.ac.uk/download/pdf/53138056.pdf

https://politykazdrowotna.com/artykul/who-wiecej-ruchu-mniej-ekranow-nowe-wytyczne-dla-dzieci-ponizej-5-rz/833870

https://epozytywnaopinia.pl/wplyw-telewizji-na-rozwoj-dziecka/